Sterrensporen fotograferen doe je zo!

Leer alles over het maken van een prachtige sterrenfoto, stap voor stap! Bekijk hier onze allernieuwste online cursus Sterrenfotografie van de Zoom Academy!

Sluitertijd

Dankzij de aardrotatie veranderen sterren automatisch in strepen zodra je met een lange sluitertijd fotografeert, en dus de regel van 500 of de NPF-regel negeert. Je kunt je camera dan instellen op de bulb-stand met gebruik van een afstandsbediening, zodat je een écht lange sluitertijd kunt gebruiken. Dus niet van 30 seconden, want dan zie je misschien nét een stukje beweging. Nee, je moet dan gaan voor veel langere sluitertijd, bijvoorbeeld van 30 minuten!

Een probleem is alleen dat bij een zeer lange belichting álles lichter wordt. Dus ook jouw omgeving, de aanwezige lichtvervuiling en het achtergrondlicht van het heelal. En het is nogal onvoorspelbaar: rijdt er een auto langs, dan heb je onherroepelijk ook die lichten in beeld.

Een reeks foto’s

Als je mooie sterrensporen wilt, kun je daarom veel beter een reeks foto’s schieten met sluitertijden van bijvoorbeeld 30 seconden, en deze foto’s daarna samenvoegen.

In plaats van één lange belichting van dertig minuten, maken we bijvoorbeeld zestig foto’s van dertig seconden. Bij elkaar opgeteld komen we dan weer aan die dertig minuten.

Dit scheelt overigens ook een hele hoop ruis, die zou ontstaan door de zeer lange belichting.

Na het fotograferen leg je deze foto’s over elkaar heen in bewerkingssoftware. Dit noem je ook wel exposure stacking. We leggen je zo in een stappenplan uit hoe je te werk gaat.

Compositie

Voordat je kunt gaan fotograferen, moet je weer een mooie compositie bepalen. En niet alleen een compositie: je moet ook bepalen welke spoorlengte jij het mooist vindt, en welk deel van de sterrenhemel je in beeld neemt.

Wil je in Nederland een star trail maken die rond is, richt dan je camera naar het noorden. Zoek het noorden met een kompas of met een app op je telefoon. Zoek in het noorden de Poolster. De sterrenstrepen lopen om de Poolster heen, dus door de Poolster op te nemen in je compositie, kun je een sterrenspoor maken met een rond karakter.

Hoe langer je fotografeert (of eigenlijk: hoe meer foto’s je maakt), des te ronder en langer je sterrenbaan wordt.

Stappenplan voor een star trail

We beschrijven hieronder een voorbeeld van een stappenplan voor het fotograferen van een sterrenspoor.

Stap 1: Sterrenhemel en compositie

Bepaal welk deel van de sterrenhemel je gaat fotograferen, hoelang je de sterrensporen wilt en wat je allemaal in je compositie wilt opnemen.

Stap 2: Camera opstellen

Zet je camera op je statief en schakel de beeldstabilisatie van objectief en camera uit. Schakel ook de optie ‘Ruisreductie bij lange sluitertijden’ (of een soortgelijke naam) uit. Want anders duurt elke opname twee keer zo lang en krijg je geen sterrensporen maar stippellijnen omdat jouw camera de helft van de tijd geen sterren vastlegt.

Stap 3: Scherpstellen

Stel handmatig scherp. Hierbij kun je inzoomen op de live-weergave van het beeld, en eventueel ook focus peaking gebruiken als je camera dat heeft. 

Stap 4: Instellen

Kies je diafragma, iso en sluitertijd. Zorg eerst dat je het diafragma zo ver mogelijk opent. Dat betekent dat je je F-getal zo laag mogelijk zet. Hoe lager het F-getal, hoe meer licht er tegelijkertijd je camera binnenkomt. Met scherptediepte hoef je geen rekening te houden. De sterren zijn zo ver weg, dat scherptedieptewerking nihil is. Vind je de beeldkwaliteit bij volledig geopend diafragma te laag, knijp het diafragma dan een klein stukje dicht.

Normaal gesproken houden we de iso zo laag mogelijk: dit voorkomt ruis. Echter geldt ook: hoe hoger de iso, hoe lichtgevoeliger onze sensor. En we willen niet uitsluitend de felste sterren vastleggen, maar ook de zwakkere. Kies dus voor een hogere iso-waarde: 1600, 3200 of 6400 zal een prima keuze zijn en is bij sterrenfotografie heel gebruikelijk.

Met de sluitertijd regel je hoelang er licht op je sensor valt. Met een korte sluitertijd bevries je je onderwerp en met een lange sluitertijd ontstaat er beweging of zelfs bewegingsonscherpte. Om de sterren als puntjes vast te leggen en niet als strepen, moet je sluitertijd dus niet te lang zijn. We werken hier even met de eenvoudige 500-regel.

Een goed uitgangspunt bij een groothoeklens is een sluitertijd van maximaal 15 tot 20 seconden. Blijf je daarbinnen, dan zullen de sterren nog steeds als sterren herkenbaar zijn. Ga je naar een langere sluitertijd, dan ontstaat er een onscherpte en veranderen je sterren in die beruchte, minuscule streepjes. Bij een telelens moet je een veel kortere sluitertijd gebruiken: van ca. 2 seconden.

Wil je zeker weten dat je sluitertijd niet te lang is, maak dan gebruik van de 500-regel. Deze leerden we je al in hoofdstuk 1, we zullen het kort herhalen:

Maximale sluitertijd = 500 / (brandpuntsafstand x cropfactor)

Stap 5: Fotograferen

Maak gedurende een lange tijd aaneensluitend foto’s zonder pauzes. Zorg dat je hiervoor de intervaltimer in je camera of afstandsbediening gebruikt. Als je geen intervaltimer hebt, zet je de camera op de continustand, en vergrendel je de knop op je afstandsbediening. Die zestig foto’s die we nodig hebben in ons voorbeeld, maken we dus zonder tussenposes!

Stap 6: Extra opnames maken

Om het eindresultaat te perfectioneren, kun je straks in het stapelprogramma enkele soorten correctieframes laten verwerken. Dat maakt het fotograferen en het samenvoegen wel wat ingewikkelder en tijdrovender. Want naast de ‘gewone’ astrofoto’s, die de ‘light frames’ worden genoemd, moet je nog aanvullende correctiefoto’s maken. Je kunt deze stap dus ook overslaan, maar wél deze foto’s gebruiken, zorgt voor een mooier eindresultaat.

Er bestaan een paar soorten correctiefoto’s: ‘dark frames’, ‘bias frames’, ‘flat frames’ en ‘dark flat frames’. Dark frames of darks zijn het belangrijkst. De overige correctiebeelden worden niet door iedereen gebruikt.

• De dark frames maak je vlak voor of na je ‘light frames’ (sterrenfoto’s), door de lensdop op je objectief te plaatsen. Maak vervolgens ongeveer vijftien foto’s (dat aantal is een richtlijn). Op deze foto’s zijn alleen ruis en zogenaamde hete pixels veroorzaakt door de lange belichting te zien. Essentieel is dat camera-instellingen, temperatuur en vochtigheid exact hetzelfde blijven. Maak ze dus meteen op locatie en niet pas thuis!
• Eventueel kun je ook nog ‘bias frames’ maken. Je laat nu alles hetzelfde, maar stelt wel de kortste sluitertijd in die je camera kent. Hiermee wordt de ruis veroorzaakt door de camera-elektronica zichtbaar. Maak ongeveer 25 bias frames.
• Voor ‘flat frames’ oftewel ‘flats’ plaats je een gelijkmatig verlicht oppervlak voor de lens en maak je een goed belichte foto. Daar bestaan accessoires voor, of je gebruikt een wit doek of T-shirt dat je beschijnt met een zaklamp. Deze foto’s (ca 15 stuks) tonen de onvolkomenheden van met name het objectief. Denk aan aberratie en vignettering, maar ook vervuiling op het lensoppervlak of je sensor. Daarom moet je dezelfde lens of telescoop, brandpuntsafstand en diafragma gebruiken als bij je light frames. Voor dark flats doe je opnieuw de lensdop erop.

Stap 7: Foto’s samenvoegen

Voor het samenvoegen van je beelden kun je een gratis programma gebruiken zoals Sequator of DeepSkyStacker. Het voordeel van deze tools, is dat ze in dit éne trucje gespecialiseerd zijn, en dat je ook kunt werken met de correctieframes.

In de software van jouw keuze (in ons voorbeeld Sequator) laad je alle categorieën afbeeldingen een voor een in. Kies ook de manier van uitlijnen aan de linkerkant van het scherm. Om te weten wat elke instelling doet, bekijk je de Engelstalige handleiding. Vervolgens laat je het programma voor je aan de slag gaan.

Het resultaat is een immens tiff-bestand. Daar moet je – afhankelijk van de rekencapaciteit van je computer – wel ‘even’ op wachten.

Deze foto kun je in jouw favoriete software nog verder bewerken.

Zoom Academy

Dit artikel komt uit de volledige online cursus Sterrenfotografie in Zoom Academy. Hierin leer stap voor stap een perfecte sterrenfoto te maken, ook met je eigen apparatuur!

Zo leer je onder andere:

• Hoe de maan beweegt en hoe je deze fotografeert
• Het maken van de bekende startrails foto
• De Melkweg vinden en vastleggen
• Alles over locaties en planning voor sterrenfotografie

Bekijk hier de volledige Cursus Sterrenfotografie.