Redactie
15 mei 2020, 09:03
De term bokeh ben je vast weleens tegengekomen. Misschien heb je ook gemerkt dat er veel verschillende manieren zijn waarop dit woord wordt uitgesproken, en dat allerlei verschillende definities de ronde doen. Iedereen lijkt bokeh op zijn of haar eigen manier uit te leggen. Lekker vaag dus… Maar wat is bokeh precies, wanneer krijg je zoiets en wat kun je ermee? Wij plozen het voor je uit.
Onscherpte en scherptediepte
In een groot gedeelte van de foto’s die we dagelijks zien, is een gedeelte zichtbaar dat minder scherp is dan de rest. Bij een landschapsfoto is doorgaans (bijna) alles scherp. In een portretfoto of een macrofoto is vaak juist heel veel onscherpte aanwezig. We spreken dan over veel of weinig scherpte en veel of weinig onscherpte. Daarmee bedoelen we min of meer het oppervlak van de foto dat scherp of onscherp is. Maak je bijvoorbeeld een macrofoto op de kopse kant van een lucifer, dan is slechts een klein deel van de foto scherp. Oftewel: je hebt veel onscherpte en maar weinig scherpte.
Een foto met heel weinig scherpte, met weinig scherptediepte en een mooie egaal zachte bokeh. Dit is het terrein van de echte macrofotograaf.
Judith Borremans (judithborremans.zoom.nl)
Een andere term die je vaak hoort, is ‘DOF’. Dit heeft niets met een al dan niet glanzend onderwerp te maken: het is de Engelse afkorting voor ‘Depth of Field’. Het Nederlandse woord hiervoor is scherptediepte. DOF en scherptediepte worden door elkaar heen gebruikt, ze betekenen dan ook precies hetzelfde.
De scherptediepte of DOF wordt uitgedrukt in een afstand. Maak je bijvoorbeeld een portretfoto met een groot diafragma en een telelens waarbij de ogen scherp zijn en het puntje van de neus en de oren onscherp, dan heb je een scherptediepte van een paar centimeter. Dit zegt dus helemaal niets over hoeveel procent van de foto scherp of onscherp is, het zegt alleen iets over de lengte van het gebied dat scherp is (gezien vanaf de camera, dus eigenlijk moeten we diepte zeggen). Ander voorbeeld: maak je een landschapsfoto met een klein diafragma en een hele wijde beeldhoek en stel je scherp op de hyperfocale afstand, dan heb je een maximale scherptediepte. Veel scherptediepte of DOF dus.
Je kunt dus wél spreken van veel of weinig scherptediepte, maar niet van een mooie scherptediepte of DOF. We hebben het immers over een afstand of lengte.
Naamgeving
En dan hebben we natuurlijk nog de bokeh. Deze term is afgeleid van het Japanse woord ‘boke’ en betekent letterlijk iets als ‘wazig’. Dit woord is door Engelstaligen verbasterd door er de letter ‘h’ achter te zetten (anders zou het worden uitgesproken zoals ‘joke’). Bokeh geeft aan wat de kwaliteit van de onscherpte is. In tegenstelling tot de termen scherptediepte en DOF heeft bokeh dus geen maat. Je hebt het niet over veel of weinig bokeh en je kunt ook niet spreken van meer of minder bokeh. Bokeh zegt iets over de kwaliteit, vandaar ‘mooie bokeh’ of ‘onrustige bokeh’. Een lekker subjectief begrip dus.
Maar wat wordt er dan verstaan onder een mooie of een minder mooie bokeh? Laten we beginnen met een minder mooie bokeh. Deze zie je soms terug bij goedkopere zoomlenzen. De foto’s die met zo’n lens en een kleine DOF zijn gemaakt, hebben soms een hele onrustige onscherpte. Dit betekent dat de onscherpte ‘ongewenste’ effecten bevat. Deze kunnen, afhankelijk van de lens, variëren van diagonale strepen tot onregelmatig gevormde diafragmavlekken.
De bokeh in deze foto is aan de drukke kant. Mooi of niet? Dat is subjectief. Het gevaar bij zo’n achtergrond is dat die al snel afleidt van het onderwerp.
Fred Horst (fred-horst.zoom.nl)
Bij een bokeh die als fraai wordt bestempeld, zijn geen onregelmatigheden te zien. Een onderwerp in de onscherpte kan nog wel herkenbaar zijn, maar wordt mooi vervaagd weergegeven.
De reflecties van het licht creëren de bokeh-bolletjes in de achtergrond. Ze vormen een mooie aanvulling op andere ronde vormen die in de voorgrond en in het onderwerp te vinden zijn. Zo completeren ze de foto.
Nieske Siepel (bnn.zoom.nl)
De bolletjes in de achtergrond
Waardoor worden die lichtbolletjes in de onscherpte gevormd? Het antwoord is eenvoudig: door iets dat tussen het onderwerp en de sensor zit. Normaal gesproken is dat het diafragma. Maar het kan ook een willekeurig ander voorwerp zijn, waarover je in Maak je eigen diafragma meer kunt lezen.
Duurdere objectieven hebben bijna altijd meer diafragmalamellen dan goedkopere objectieven. Aangezien deze lamellen het diafragma vormen, geldt hiervoor: hoe groter het aantal lamellen, des te ronder het diafragma. Stel je maar een diafragma met slechts drie lamellen voor: de vorm zou dan geen rondje zijn maar een driehoek, dus de lichtvlekken worden daardoor ook driehoekig. Bij sommige lenzen is de vorm van het diafragma en het aantal lamellen heel goed te zien. Zeker als je de scherptediepteknop op de camera indrukt, waardoor het diafragma zich sluit tot de gekozen waarde.
Hoe groter het aantal lamellen, hoe perfecter het rondje van het diafragma en hoe mooier de bokeh. Het aantal lamellen is niet het enige aspect dat bepalend is voor de kwaliteit van de onscherpte, maar wel een heel belangrijk aspect.
Het andere wat een rol speelt in de kwaliteit van de onscherpte, is de optische constructie van het objectief. Zoomlenzen zijn hierbij in het nadeel. De mooiste onscherpte is vaak te vinden bij vaste brandpunten. Er zijn speciale objectieven die dusdanig ontworpen zijn dat ze optimaal presteren op het gebied van bokeh. In deze objectieven wordt een speciaal lenselement opgenomen dat aan de buitenranden minder licht doorlaat dan in het centrum. Het gevolg hiervan is dat de lichtvlekken in de achtergrond minder scherp worden weergegeven. Het resultaat is een boterzachte achtergrond. Een mooie bokeh dus. Zulke objectieven worden softfocus- of ‘Smooth Trans Focus’-lenzen genoemd en zijn ideaal voor onder andere portretfotografen.
Daar waar je een achtergrond vaak rustig wil hebben, doet de maker hier juist het tegenovergestelde: de achtergrond doet meer mee in het beeld. Een mooie combinatie van herhalende vormen.
Nieske Siepel (bnn.zoom.nl)
