Redactie Een goede landschapsfotograaf kan niet zo’n zonder filters. Het meest gebruikt is de grijsfilter maar Marcel van Balkom legt in deze blog uit dat de kleurenfilters ook nog goed ingezet kunnen worden.
Wil je ook leren om prachtige landschapsfoto’s te maken? Bekijk dan onze Cursus Landschapsfotografie
Een kleurfilter is een optisch filter dat een deel van een kleurspectrum versterkt of absorbeert. Ze worden gemaakt van gekleurd glas, doorzichtige kunststof of gelatine. Het toepassen van filters binnen de fotografie kan ook nadelen opleveren, zoals elk filter kan je in meer of mindere mate last hebben van goasting, extra flairs, scherpteverlies, lichtverlies en vooral voor de grijsfilters is de kleurechtheid belangrijk. Nadelen zoals scherpteverlies, lichtverlies en kleurechtheid worden voornamelijk bepaald door de optische kwaliteit van de filters. Per merk, materiaalsoort en prijsklasse kunnen daar grote verschillen in zitten. Indien je filters aanschaft is het erg belangrijk om het aanbod goed te evalueren voordat je overgaat tot de aankoop.
Toepassing binnen de Fotografie
In de fotografie worden kleurfilters ingezet voor het corrigeren van kleur, het verhogen van de contrastverhoging en het verkrijgen van een bepaalde sfeer. De meest gebruikte filters voor het manipuleren van kleur zijn bijvoorbeeld filters voor het versterken van warme tinten of koude tinten. Binnen de kleurenfotografie zijn kleurfilters voornamelijk sfeer bepalend, waar men in zwart/wit fotografie kleurfilters gebruikt voor het manipuleren van de contrasten. Maar er is ook nog een categorie filters die je gebruikt als artistieke toevoeging die ook wel effectfilters woerden genoemd. Je moet dan denken aan bijvoorbeeld een diffusiefilter dat plaatselijke onscherpte geeft wat in de opname functioneel wordt gebruikt, of filters zoals een pinhole, starfilter of mist/stripefilters.
 |  |
Kleurcorrectiefilters
In het analoge tijdperk werden speciale films gemaakt voor daglichtopnames en bijvoorbeeld kunstlichtopnames. Indien je een daglichtfilm verkeerd inzet dan heb je een grote kans op een kleurzweem. Het is mogelijk om deze kleurzweem te verwijderen tijdens het afdrukken van een foto maar voor bijvoorbeeld dia’s en film vormt deze kleurzweem een permanent probleem. In eerste instantie zijn kleurfilters ontwikkeld voor de zwart-wit fotografie. Deze filters gaven de mogelijkheid om correcte zwart-wit opnames te maken met verschillende lichtbronnen waarbij je dan moet denken aan daglicht, gloeilampen, tl-verlichting. Kleurfilters werden gebruikt voor verschillende doeleinden maar je kunt nu zeggen dat men de witbalans beïnvloedde door middel van kleurfilters. Deze filters zijn ook te gebruiken met de digitale camera, maar de kleurtemperatuur stellen we nu in met de witbalans, dus vervalt de functie ter compensatie. Zeker als je in raw fotografeert zijn deze manipulaties zonder veel verlies of nadelen tijdens de nabewerking van je opnames mogelijk. Fotografeer je in jpg dan moet je tijdens het fotograferen ook de witbalans in het oog houden omdat manipulaties moeilijker zijn en dat het kwaliteit ’s verlies oplevert.
Filters voor contrastverandering in zwart-witfotografie
Voor zwart-wit landschapsfotografie worden twee filters veel gebruikt: roodfilters en geelfilters. Deze filters verhogen het contrast, vooral in de complementaire kleuren in bijvoorbeeld de lucht. Wolkenpartijen krijgen door gebruik te maken van rood- en geelfilters een veel fraaier uiterlijk. Waar een geelfilter minder contrast verhogend werkt dan een roodfilter. Groenfilters worden in de zwart-wit natuurfotografie vaak gebruikt om bijvoorbeeld bloemen beter te doen uitkomen ten opzichte van de bladeren. Een blauwfilter vermindert het contrast en maakt alle kleuren donkerder, behalve de lucht. Een ander veel gebruikt filter in de zwart-wit modelfotografie is het oranjefilter, dat ook wordt gebruikt om het contrast van de menselijke huid wat te verminderen, waardoor oneffenheden minder zichtbaar worden. Voor kleurenfotografie zijn deze filters onbruikbaar. Alleen voor het fotograferen van een zonsopkomt of zonsondergang gebruikt men soms een oranje, rood of een speciaal sunsetfilter.
Filters voor sfeer
Zoals uitgelegd zijn kleurfilters min of meer overbodig geworden. Toch kunnen kleurfilters een toegevoegde waarde hebben op het moment dat we verloopfilters gebruiken. De meest gebruikte kleurverloopfilters zijn de koude en de warme filters. Een koud filter absorbeert meer licht in het rood, waardoor de foto blauwer wordt; een warm filter doet het omgekeerde. Net zoals het geval voor grijsfilters kunnen deze verloopfilters een harde of een zachte overgang hebben en zijn er verschillende gradaties of sterktes te verkrijgen. Afhankelijk van de samenstelling van de horizon gebruik je een hardverloop of een soft verloop filter. Het veranderen van de witbalans heeft altijd invloed op het hele beeld maar met een kleurverloopfilter beïnvloed je een gedeelte van het beeld. Denk bijvoorbeeld een het strand wat je met een warm verloopfilters extra sfeer kan geven. In combinatie met een blauw verloop in de lucht (wat je dan omgekeerd gebruikt) kan dit een bijzondere sfeer en kleur contrast geven.
Kleurfilter en grijsfilter
Daarbij kunnen kleurfilters perfect samen gebruikt worden met grijsfilters. Ervaring leert dat je dan het best eerst het dynamisch bereik / contrasten samenbrengt van de lichte en donkere vlakken met de grijsfilters. Indien het dynamisch bereik / contrasten van de opname zijn zoals gewenst ga je de kleur of kleurverloopfilters inbrengen om zodoende de gewenste sfeer te verkrijgen. In de kleurfotografie hebben de kleurfilters (zoals een rood en geel filter) geen invloed op het contrast, daarvoor gebruikt men bijvoorbeeld grijsfilters of een polarisatiefilter. Als je diverse filters gaat gebruiken moet je wel rekening houden met eventueel tegenlicht, Je krijgt dan snel lastige reflecties tussen de filters. Een oplossing is dan een filterhouder met verstelbare zonnekap. Daarnaast spreekt het voor zich dat de optische filterkwaliteit belangrijk is naarmate men meer filters op elkaar gaat gebruiken. Een andere veel gebruikte combinatie van filters is het gebruik van kleurfilters samen met diffusiefilters die zorgen voor een plaatselijke onscherpte die samen met een warme of koude filter kunnen zorgen voor een zeer bijzondere sfeer.
Sunsetfilters
Naast vele verschillende warme en koude filters zijn er ook filters die bijvoorbeeld de intensiteit van een zonsopkomst of -ondergang versterken of beïnvloeden. Het sunsetfilter is daarvan een van de bekendste voorbeelden. Sunsetfilters zijn er in diverse gradaties en sterktes met verschillende kleurcombinaties van rood, oranje en geel. Naast sunsetfilters die het volledige beeld beïnvloeden zijn er ook stripefilters die bijvoorbeeld alleen het effect van een zonsopkomst of -ondergang versterken aan de horizon. Ook deze filters zijn te gebruiken samen met alle andere mogelijke filters en geven oneindig veel mogelijkheden om een sfeer en dynamisch bereik naar je hand te zetten. Ervaring leert wel dat je met gebruik van bepaalde effecten zoals een sunsetfilter moet oppassen omdat je al snel een onnatuurlijk effect krijgt. Aan de andere kant kan je in alle gevallen het effect vaak beïnvloeden door je witbalans aan te passen. Als je bijvoorbeeld te veel rood en geel in je opname hebt, kun je de witbalans kouder instellen waarbij je moet opletten dat het geel van een sunsetfilter niet resulteert in een groene zweem. Geeft een warme filter te veel dan kan je altijd je witbalans wat kouder instellen. Geeft een sunsetfilter niet genoeg effect dan is het vaak met een warmere witbalans wel ok.
Wie is deze auteur?
Mijn naam is Marcel van Balkom. Als kleine jongen was ik altijd te vinden in mijn favoriete natuurgebied de Biesbosch (mijn eigen achtertuin zeg maar). Tijdens mijn jongere jaren was ik vooral bezig met tekenen en schilderen van roofvogels. Inmiddels heb ik mijn focus kunnen verleggen naar het fotograferen maar de voorliefde voor de natuur is gebleven. Sinds jaren ben ik gepassioneerd bezig met het fotograferen van de natuur. Regelmatig wordt mijn fotowerk gepubliceerd in diverse vooraanstaande natuur & foto-tijdschriften. Ook verzorg ik exposities, workshops, lezingen en heb ik diverse prijzen gewonnen met mijn natuurfoto’s, zoals de 1st prijs in Vara’s Vroege Vogels fotowedstrijd en de titiel Highly Commended bij de BWPA. Bekijk hier mijn website.
Alle blogs geschreven door Marcel van Balkom vind je hier.
