Redactie De ETTR, ofwel Expose-To-The-Right, techniek is erop gericht een foto te maken met zo weinig mogelijk ruis en zo veel mogelijk details. Martijn van Geloof legt uit hoe het werkt.
Wil je de perfecte controle over licht en belichting van je foto’s? Bekijk dan onze Cursus Licht & Belichting
ETTR dankt de naam aan het histogram dat ontstaat bij het toepassen van de techniek. De meeste pixels zie je namelijk verschijnen aan de rechterkant van het histogram. Verwacht geen wonderen, maar het is een van de vele middelen die je kunt gebruiken om in elk geval de technische kwaliteit van je foto’s te verbeteren.
Een foto maken voor ETTR
Een ETTR foto kun je maken in elke stand: diafragmavoorkeuze, sluitertijdvoorkeuze, automatisch of handmatig. Je kunt het best in raw fotograferen om technisch het maximale uit je foto te halen. Tijdens het maken van de foto zorg je ervoor dat er zoveel mogelijk licht op het sensoroppervlak verzameld wordt. Dit doe je door het verhogen van de sluitertijd of het vergroten van het diafragma. Eventueel kun je ook nog licht aan de scene toevoegen om ETTR te bereiken. Als je beperkt wordt in de maximale sluitertijd door bewegende beelden of het diafragma staat al maximaal open dan kun je ook de ISO waarde verhogen om ETTR te bereiken. Ga echter niet verder dan de ISO invariantie-drempel van jouw camera. Begin dus altijd met de base-ISO waarde van jouw camera. Dat is meestal ISO 100 of ISO 200. De foto die je maakt met ETTR zal veel te licht zijn, dat corrigeer je achteraf in de RAW converter of een ander bewerkingsprogramma.
Een foto maken voor ETTR – Methode 1 – Met het histogram
Als je een foto maakt zal de camera zo belichten dat je foto in het meetgebied een gemiddelde pixel-helderheid krijgt van 50% grijs (middengrijs). ETTR betekent dat je overbelicht ten opzichte van de standaard belichting. Dit kun je doen door bijvoorbeeld de belichtingscompensatie functie te gebruiken met +1. Op deze manier schuift het histogram wat naar rechts. De truc is om dit zo ver te doen tot de hooglichten net niet verzadigd raken. Om te controleren of je geen clipping krijgt kun je live-view met een live histogram gebruiken of steeds na het maken van een proeffoto het histogram bekijken. Veel camera’s hebben ook waarschuwingen voor schaduw- of hooglicht verzadiging.
Een foto maken voor ETTR – Methode 2 – Spotmeting op lichtste delen
Zet de camera op spotmeting en in diafragma- of sluitertijdmodus. Richt dan het meetpunt op het meest heldere punt van je scene. Als je nu de ontspanknop half indrukt zie je de voorgestelde belichting in je zoeker. Tip: de exposure-lock knop kan hier ook erg handig zijn. Als je nu een foto zou maken, zou het meest heldere stuk van je foto grijs worden afgebeeld. Afhankelijk van je camera tel je hier bijvoorbeeld 3 stops bij op zodat de witte delen zo ver mogelijk naar rechts in het histogram schuiven. Dit kun je doen door belichtingscompensatie te gebruiken van +3 of handmatig drie stops overbelichten.
Een foto maken voor ETTR – Methode 3 – Magic Lantern
Als je een Canon camera hebt kun je ook de ETTR functie van Magic Lantern proberen. In liveview zal Magic Lantern automatisch een ETTR gebaseerde belichting proberen te verkrijgen. Als je niet in liveview werkt moet je twee foto’s maken. De eerste wordt door Magic Lantern gebruikt om te bepalen wat de belichting moet gaan worden. De tweede foto wordt de ETTR-belichte foto. Hopelijk komt er ooit nog een camera waar je ook ETTR als belichtingsmethode kunt kiezen.
Voorbeeld
Als je puur technisch naar het histogram kijkt zou het beter zijn hier ETTR te gebruiken. Bijvoorbeeld door met twee stops over te belichten, met een sluitertijd van 30 seconden.
Als je puur technisch naar het histogram kijkt zou het beter zijn hier ETTR te gebruiken. Bijvoorbeeld door met 2 stops over te belichten, met een sluitertijd van 30 seconden.
Zoals je ziet, zit het histogram naar rechts. Let wel op dat het niet helemaal de rechterkant raakt, dan is het overbelicht en kun je het in de nabewerking ook niet terughalen.
De foto zal er in eerste instantie te helder uitzien, maar dat ga je in de nabewerking corrigeren:
Het resultaat is bijna dezelfde foto, met iets minder ruis in de schaduwen.
Het histogram een detail van de deur op de achtergrond laat het verschil zien:
Technische verklaring
ETTR wordt vaak verklaard met het principe dat een camerasensor op een lineaire manier licht registreert en dat de raw bestanden ook op deze manier worden opgeslagen. Dit betekent dat de meest heldere stop licht de helft van de raw waarden gebruikt. De volgende stop heeft nog maar de helft van wat er over is en zo verder. Als je nu dus een stop onderbelicht heb je maar de helft van het aantal gradaties over. Denk aan een zwart-wit camera die foto’s in 8-bits RAW opslaat. Voor een kleurencamera werken dezelfde principes, maar dan voor elk kleurkanaal. Je hebt dus per pixel 8 bits tot je beschikking. Dat betekent dat elke kleur 28 = 256 mogelijke waarden kan aannemen van 0 (zwart) tot 255 (wit). De pixels met de hoogste stop aan licht worden opgeslagen met 128 mogelijke gradaties. De pixels die binnen de volgende stop vallen, hebben nog maar 64 mogelijke gradaties en zo verder.
ISO
Deze uitleg zou er voor pleiten dat ook het verhogen van de ISO waarde zou helpen om ETTR foto’s te maken. Maar zoals dit artikel van Emil Martinec erg goed uitlegt is dit geen verklaring waarom er minder ruis te zien is bij het gebruik van de ETTR techniek. Het is namelijk zo dat wanneer de variatie in helderheidswaarden door belichtingsruis groter is dan het kleinst mogelijke helderheidsstapje in een RAW bestand, er onnodig veel data wordt opgeslagen die niet bijdraagt aan het detail in de foto. Dit is altijd het geval bij RAW bestanden. Van dit principe maakt Nikon’s NEF formaat overigens gebruik door deze overbodige data die alleen maar ruis beschrijft te comprimeren. RAW bestanden hebben dus voldoende ruimte om alle grijswaarden op te slaan van donker tot licht.
De echte verklaring voor ETTR is gebaseerd op het minimaliseren van belichtingsruis. Deze ruis is inherent aanwezig in licht. Fotonen vallen niet volledig egaal op het sensoroppervlak. Zelfs bij een egale lichtbundel leg je dus per pixel een iets andere helderheid vast. Bij weinig licht en een korte belichting is de verhouding tussen signaal en ruis het slechtst: dit betekent veel ruis en weinig signaal.
Dus door diafragma of sluitertijd te verhogen wordt de signaal/ruis verhouding beter. Als je dan achteraf tijdens de nabewerking een ETTR foto wat donkerder gaat maken, blijft deze hogere signaal/ruisverhouding behouden. Dit betekent dat je dus als resultaat minder ruis hebt bij een ETTR belichte foto ten opzichte van een normaal belichte foto. En voor een ISO-invariante camera is het dus ook van belang dat je iso niet verhoogt om een ETTR belichting te maken. Iso versterkt namelijk signaal en ruis met dezelfde factor. De signaal/ruis verhouding blijft dus gelijk. Als je dan weer terug de belichting verlaagd in de nabewerking houdt je precies evenveel ruis over als wanneer je dezelfde foto normaal belicht had. Maar geen enkele camera is helemaal ISO-invariant. Als je geen ETTR kunt verkrijgen door alleen de belichting te verhogen, heeft het nog steeds zin om de iso te verhogen tot de ISO-invariantie drempel van je camera.
Conclusie
ETTR is een techniek die ervoor zorgt dat je zo veel mogelijk detail met zo min mogelijk ruis vastlegt. Op de juiste manier toegepast, verbetert het de technische kwaliteit van je foto’s. Toegegeven moet worden dat het verschil vooral zichtbaar is bij ‘pixel peeping’. Maar soms wil je gewoon het maximale uit je foto halen. Bij nabewerking kunnen de kleine verschillen in kwaliteit namelijk enorm uitvergroot worden. Aan de andere kant is het niet altijd mogelijk ETTR toe te passen. Soms kan de sluitertijd niet hoger vanwege te snelle bewegingen. Soms kan het diafragma ook niet verder open omdat er dan te weinig scherptediepte ontstaat. En soms is je iso al maximaal tot aan de iso-invariantie drempel. Zie het als één van de gereedschappen die je kunt inzetten bij het maken van een technisch goede foto.
Martijn van Geloof
Mijn naam is Martijn van Geloof. Ik houd me vooral bezig met urbex-, architectuur-, portret-, reportage- en landschapsfotografie. De combinatie van creativiteit en techniek is wat voor mij fotografie zo leuk maakt. Experimenteren en nieuwe gebieden ontdekken is wat mij steeds opnieuw inspireert in de fotografie. Bekijk mijn werk op www.vangeloof.com.
Bekijk alle artikelen van Martijn van Geloof
