Redactie
16 augustus 2019, 10:07
Soms kunnen de termen in de fotografie wat overweldigend zijn. Regeltjes over bijvoorbeeld ISO zijn er genoeg: zet je ISO niet te hoog, zo voorkom je namelijk ruis in de foto. Maar hoe werken ISO en ruis nou echt in je camera? Wij leggen het uit!
Wat betekent ISO?
ISO ontstond in een tijd waarin we nog met filmrolletjes werkten. De ISO was de lichtgevoeligheid van de film die je in je camera deed. Hoe lager de ISO van het rolletje, hoe minder gevoelig deze was voor licht. Als we het vandaag de dag over ISO hebben, dan gaat het over de lichtgevoeligheid van de digitale sensor in decamera. Nog steeds werkt de ISO waarde op dezelfde manier: hoe lager, hoe minder lichtgevoelig de sensor is.
Technisch gezien is dit echter wat kort door de bocht, want een sensor heeft een ‘standaard gevoeligheid’, onafhankelijk van de ISO-waarde. De manier waarop je de ISO instelt dient enkel als een richtlijn die je aan je camera geeft over hoe licht de foto moet worden, afhankelijk van de belichting die je instelt als diafragma en sluitertijd. Pas daarna zorgt de ISO-waarde voor eventuele extra licht voor de uiteindelijke foto.
Veelvoorkomende ISO-waarden die gebruikelijk zijn in de fotografie: 100 – 200 – 400 – 800 – 1600 – 3200 – 6400 – 12,800. Elke keer als je de ISO verdubbelt heeft je camera maar de helft van het licht nodig voor dezelfde belichting. Als voorbeeld: met een ISO van 200 en een sluitertijd van 1/250 seconden krijg je dezelfde belichting als met een ISO van 400 en een sluitertijd van 1/500.
Gevoeligheid van de sensor
ISO staat dus grofweg voor de lichtgevoeligheid van de sensor, of hoeveel je camera de foto gaat oplichten. Maar hoe werkt dat eigenlijk? In de fotografie spreken we van het verhogen van de ISO als je meer licht wil registreren met de sensor. Je zou het kunnen vergelijken met een term die in de audio veel wordt gebruikt: gain. Als je werkt met audio kun je de gain opschroeven om meer volume (decibel) toe te voegen aan je opname. Des te minder gain je toevoegt, des te natuurlijker het klinkt. Als je heel veel gain gaat toelaten in je geluidsopname, gaat de audio vervormen en kraken. Dat is natuurlijk niet wat je wilt, zowel bij audio als bij een foto. ISO in de fotografie werkt hetzelfde: je gaat meer licht registreren tijdens de opname, wat tot meer ‘ruis’ leidt.
Maximum en basis-ISO
Technisch gezien zou je aan audio oneindig veel gain kunnen toevoegen, vanuit de opname maar ook na de tijd in een bewerkingsprogramma. Meestal hebben de programma’s wel een maximale gain die je kan toevoegen aan een opname, maar als je die opslaat en opnieuw door het programma bewerkt kun je weer de gain verhogen. Zo zou je oneindig door kunnen gaan. Hetzelfde gaat op voor de ISO. Tijdens de opname kun je de ISO opschroeven, en in de nabewerking kun je nog eens de belichting van de foto kunstmatig (oneindig) verhogen.
Voor beide voorbeelden geldt dat het niet ten goede komt aan de kwaliteit van de opname. Tenzij deze vervorming of ruis natuurlijk een artistieke keuze is die je maakt om een bepaalde sfeer te creƫren.
Foto: Kaweian
De basis-ISO is de laagste ISO waarde die een camera kan instellen. Voor sommige camera’s is dat ISO 200, terwijl andere camera’s een ISO van 100 kunnen instellen of nog minder, tot ISO 50. Er zijn ook camera’s waarbij er onder 100 ISO nog een stand zit met de naam LO, of LO1, en zorgt voor een nog lagere ISO. Echter wijken de LO standen af van de natuurlijke basis-ISO waarden, en kan dit de dynamisch bereik van de foto verminderen.
In dit artikel leggen we uit wat dynamisch bereik precies is.
Niet elke camera gaat hetzelfde om met ISO waarden. Het verschilt bijvoorbeeld per merk camera wat de ISO waarden uiteindelijk echt betekenen voor de lichtgevoeligheid van de sensor. Een ISO waarde van bijvoorbeeld 400 betekent niet dezelfde lichtgevoeligheid voor elk merk. Elke cameraproducent kan zijn eigen invulling geven aan wat de ISO waarden echt betekenen voor de gevoeligheid van de sensor, en dus ook voor het eindresultaat.
Ruis
Als de ISO laag is hebben we te maken met weinig of zeer fijne korrel (grain) in de foto, maar hoe hoger we de ISO schroeven, hoe meer korrel (of ruis) er zichtbaar is in de foto. Hoe gevoelig je sensor is voor het ontstaan van ruis bij hoge ISO waarden is afhankelijk van de grootte van de pixels op de sensor. Grote pixels geven minder ruis bij hoge ISO-waarden dan kleinere pixels. Camera’s met een grote sensor hebben vaak ook grotere individuele pixels en kunnen daarom ook beter omgaan met hoge ISO-waarden. Een full-frame camera met een grote sensor en grote pixels geeft dus minder ruis op een ISO van 1600 dan een kleine compact camera met een kleine sensor en kleine pixels.
Ook op deze regels zijn er weer uitzonderingen, want wil je dat je camera echt goed om kan gaan met hoge ISO-waarden, dan moet je er dus voor zorgen dat je een sensor hebt waarop de individuele pixels relatief groot zijn. De pixeldichtheid speelt dan een belangrijke rol. Heb je een full-frame sensor met relatief veel megapixels (zoals bijvoorbeeld 42 of hoger), dan zullen de individuele pixels kleiner zijn dan een kleinere sensor met minder megapixels.
Foto: MirjamRosa
Het verschilt ook per camera hoe er omgegaan wordt met ruisreductie. De meeste camera’s passen een eigen interne ruisreductie toe als je bijvoorbeeld in JPEG fotografeert. Dit zorgt ervoor dat de foto minder korrelig wordt als je werkt met een hoge ISO. Echter kan deze ruisreductie ook andere details in je foto vervagen en kleuren wat aanpassen. In RAW staat de interne ruisreductie uit en moet je deze zelf nog toepassen in Lightroom of een ander bewerkingsprogramma..
Nabewerking
Tijdens de nabewerking van je foto’s kun je nog de belichting opvoeren, maar dit verslechtert de kwaliteit van de foto meer dan wanneer je de ISO in de camera in eerste instantie al hoog hebt staan. Wees dus niet bang om de ISO iets op te krikken, want zeker als je in RAW fotografeert heb je daarna nog veel mogelijkheden om in de bewerking ruis te onderdrukken. Wil je hier meer over leren? Lees het artikel ETTR of ETTL
