Redactie Pas als je fotografeert met statief ontdek je de ware betekenis van het woord scherp. In deze basiscursus leer je hoe je bij elke fotografievorm optimaal gebruik maakt van het statief.
Wil je meer leren over fotografie en ook prachtige foto’s leren maken? Bekijk dan onze Basiscursus Fotografie
Een van de belangrijkste oorzaken voor mislukte foto’s is beweging. De geringste beweging kan al onscherpte veroorzaken. Een teleobjectief vergroot die kleine beweging uit, zodat de foto nóg sneller bewogen is. De vuistregel of je een foto nog uit de hand kunt nemen is: het brandpuntafstand moet kleiner zijn dan de sluitersnelheid in milliseconden. Fotografeer je op 100 mm dan moet je sluitersnelheid sneller zijn dan 1/100 seconde.
Heeft jouw camera of objectief beeldstabilisatie dan kun je wellicht net iets verder gaan, maar ook aan deze elektronische hulp zit een limiet. Denk er trouwens aan dat je de beeldstabilisatie als je een statief gebruikt, beter kunt uitschakelen.
Het juiste statief
Het is belangrijk dat je het juiste statief voor jouw doel aanschaft. Ga daarbij niet over één nacht ijs. In de praktijk verslijten veel fotografen twee statieven voordat ze een statief vinden dat helemaal aan hun eisen voldoet. Het kan dan ook verstandig zijn om net iets meer uit te geven dan je in eerste instantie van plan was. Let vooral op het gewicht. Een statief dat niet comfortabel draagt, blijft vaak thuis of in de auto liggen. Daarnaast is kwaliteit (en daarmee de stabiliteit) erg belangrijk. Goedkopere statieven bewegen soms al bij een zuchtje wind of ze kunnen het gewicht van je camera en objectief niet dragen. Bij een goed statief hoort ook een goede statiefkop. Deze koop je in principe altijd los van het statief zelf, zodat je ook hier de beste keus voor jouw doel kunt maken. Voor de meeste fotografen is een balhoofdstatief de beste keus. Belangrijke dingen om op te letten zijn gewicht, hoogte (zowel minimaal als maximaal), draagvermogen en de lengte in ingeklapte staat. Lees meer over statiefkeuze in dit artikel.
Voor elke fotografievorm heeft het statief een eigen functie. We lopen de verschillende vormen hieronder langs.
Nachtfotografie
Bij nachtopnames werk je met weinig licht. Om nog scherpe foto’s te krijgen, heb je een lange sluitertijden nodig. Een statief is dan onmisbaar.
Daarbij kun je ook andere factoren die de sluitersnelheid beïnvloeden met een statief naar je hand zetten. De lichtgevoeligheid van je camera kan bijvoorbeeld terug naar iso 100. Op die manier heb je minimale ruis. Vanaf statief kun je ook weer een kleiner diafragma (groter diafragmagetal) gebruiken om zo meer scherptediepte in je foto te krijgen.
Landschapsfotografie
Landschapsfotografen gebruiken bijna altijd een statief. Midden op de dag in het volle zonlicht kun je ook uit de hand alles scherp krijgen. Maar een landschap fotograferen onder deze omstandigheden levert zelden een bijzonder beeld op. Landschapsfotografen werken het liefst rond zonsopgang en zonsondergang. Daarbij willen zij meestal een grote scherptediepte, zodat alles van voor tot achter scherp is. Een langere sluitertijd is dan al niet meer te voorkomen. Als landschapsfotograaf is ook de waterpas op je statief handig om de horizon recht te zetten. Hiervoor kun je ook het raster in Live View gebruiken.
Natuurfotografie
Natuurfotografen proberen vaak vanaf grote afstand dieren vast te leggen zonder ze te storen. Daarom werken ze met lange teleobjectieven. Bij een 500 mm objectief heb je een sluitertijd van minimaal 1/500 nodig, wil je nog uit de hand fotograferen. Elke trilling wordt bij dergelijke objectieven dermate uitvergroot dat je niet ontkomt aan een statief.
Een bijkomend voordeel is dat een statief het gewicht overneemt. Zonder de last van zware objectieven kun je probleemloos urenlang wachten op de perfecte foto. Ook kun je alles al vooraf perfect instellen. Zodra het onderwerp zich op de juiste plek vertoont, hoeft je alleen nog maar af te drukken. Zo voorkom je dat je net dat ene moment mist, omdat je nog bezig bent met scherpstellen.
Macrofotografie
Net als bij stevige teleobjectieven zul je ook bij een macro-objectief snel last krijgen van de trilling van je handen. Een statief is ook hier onmisbaar. Een grote scherptediepte is belangrijk bij macrofotografie. Om een klein bloempje helemaal scherp in beeld te krijgen, zul je al snel het diafragma flink moeten dichtdraaien (een groot diafragmagetal gebruiken). De sluitertijd wordt algauw langer. Het statief stelt je in staat om aan focus stacking te doen. Bij deze techniek stel je op verschillende plaatsen in je foto scherp. Daarna voeg je de scherpe delen uit de verschillende foto’s op je computer samen tot één foto met een grotere scherptediepte.
Ben je van plan aan macrofotografie te gaan doen, let dan bij aanschaf van je statief op de minimale hoogte. Als macrofotograaf wil je vaak centimeters boven de grond kunnen werken; dat is lang niet met elk statief mogelijk.
Studiofotografie
Een statief is niet alleen buiten handig. Ook veel portretfotografen gebruiken hem in hun studio. Op die manier kunnen ze meer met het model bezig zijn, omdat ze niet ‘verstopt’ zitten achter de camera. Vaak staan ze niet eens bij hun camera in de buurt en gebruiken ze een (draadloze) ontsteker. Met het statief sluit je, ook bij sneller sluitertijden door flitslicht, elke onnodige trilling in het beeld uit. Het resultaat: nog scherpere foto’s. Voor de studio bestaan speciale statieven. Deze hebben geen benen zoals je gewend bent, maar hangen aan een systeem aan het plafond of bewegen op wieltjes. Het statief zelf bestaat hoofdzakelijk uit een verticale kolom waarlangs je de camera omhoog en omlaag kunt bewegen.
Monopod
Een éénbeenstatief, ook wel monopod genoemd, is eigenlijk een vreemd soort statief. Op één been kan het niet uit zichzelf blijven staan. Dit soort statieven zijn dus ook niet bruikbaar bij echt lange sluitertijden. Wel helpt een monopod je beduidend scherpere foto’s te maken. Een monopod zie je veel in de sportfotografie. Daarbij wil je zo veel mogelijk bewegingsvrijheid met zo min mogelijk ongewenste beweging. Tegelijkertijd kunnen sportfotografen ook wel wat hulp gebruiken bij het dragen van hun zware teleobjectieven. Een monopod is minder stabiel dan een driebenig statief. Daartegenover staat meer flexibiliteit. Hij is lichter, handzamer en sneller in het gebruik. Een monopod maak je stabieler door hem in combinatie met je lichaam te gebruiken. Jouw benen vormen dan feitelijk de twee andere benen van het statief. Fotografen gebruiken verschillende technieken om het statief zo stabiel mogelijk te houden, maar uiteindelijk gaat het erom wat jij prettig vindt. Overigens zijn er ook statieven te koop waarbij je één poot los kunt maken en als monopod gebruikt. Handig wanneer je deze zo nu en dan wil gebruiken.
Compositie
Met statief werken heeft nog een voordeel, al lijkt dit aanvankelijk misschien een nadeel. Als je vanaf statief door de zoeker van je camera kijkt, zie je meestal niet de compositie die je voor ogen had. Dat luistert vaak erg nauw. Soms moet je wel een paar keer je statief verstellen voordat je tevreden bent. Het voordeel van dit bijstelwerk is dat je de tijd neemt om goed over je compositie na te denken voordat je de foto maakt. Uit de hand zou je wellicht al een paar foto’s geschoten hebben met de kans dat de goede compositie erbij zit. Met je statief denk je eerst goed na over welke compositie je wilt en waarom. De hoeveelheid foto’s neemt af, maar de kwaliteit neemt toe.
Het is ook goed om voordat je het statief uitklapt al te kijken naar de gewenste compositie. Bekijk je onderwerp vanuit verschillende hoeken en hoogten.
Staat je statief eenmaal precies zoals je wilt, dan is het gemakkelijker om binnen dezelfde compositie te spelen met sluitertijd en diafragma. Zo kun je verschillende belichtingen proberen voor het beste beeld of achteraf de beelden combineren voor een High Dynamic Range foto.
Gebruik
Net als bij je camera geldt er voor het gebruik van een statief ook een aantal basisregels. Zo is het slim om één van de poten van je statief in de richting van je onderwerp te zetten. Je objectief wijst namelijk in dezelfde richting. Zeker bij een groot objectief verklein je zo de kans dat je statief omvalt. Een ander voordeel is dat de twee andere poten van je statief niet in de weg staan. Wanneer je dichter op je camera kruipt, pas je zelf mooi tussen de twee poten. Houd bij het neerzetten van je statief het middenstuk loodrecht en verticaal boven de grond. Op die manier verdeel je het gewicht van de camera gelijkmatig over de drie poten. Veel statieven hebben daarvoor een waterpas in het middenstuk. Zo’n waterpas kun je ook los aanschaffen.
Het punt waar de drie benen samenkomen, is het stabielste punt. Door de middenkolom (de middenzuil) uit te schuiven verlies je stabiliteit en mogelijk scherpte in je foto. Voor extra stabiliteit verzwaar je de middenzuil door er gewicht onder te hangen, je fototas bijvoorbeeld. Voor de drie andere benen geldt hetzelfde. Voor maximale stabiliteit schuif je de benen zo min mogelijk uit. De dikste beengedeelten zijn het stevigst. Wanneer je met minder hoogte toe kunt, schuif dan als eerste de onderste, dunste benen in.
Veel statieven hebben een haak aan de middenzuil. Wellicht heb je je al eens afgevraagd waarvoor deze dient. Ook deze haak geeft extra stabiliteit als je er iets zwaars aan hangt. Er moet wel een heel stevige wind waaien wil je statief nou nog bewegen.
Werk je met grote teleobjectieven, let er dan op dat je niet de camera, maar het objectief aan je statief vast maakt. Deze weegt immers meer dan de camera. De meeste grotere objectieven hebben een speciale aansluiting voor een statief. Zo houd je het gewicht goed verdeeld.
Draad- of zelfontspanner
Zelfs mét statief loop je nog kans op beweging, namelijk wanneer je de ontspanknop indrukt. Met een draadontspanner (tegenwoordig vaak elektronisch en soms ook draadloos) sluit je elke beweging uit. Bij gebrek aan een draadontspanner kun je de timer van je camera gebruiken, maar die is minder nauwkeurig. Plus: je moet nog steeds de camera aanraken om het afdrukken in gang te zetten.
Eventueel kun je de mirror lock-up functie gebruiken om ook de trilling die het opklappen van de spiegel veroorzaakt uit te sluiten. Deze functie stel je in via het menu van je camera. Lees in de handleiding hoe dit bij jouw camera gaat.
Aan de slag
Zoals je ziet, is een statief nuttig voor vele verschillende vormen fotografie. Het kan een goed idee zijn om eens een statief te lenen van een collega fotograaf. Zo kun je ontdekken of een statief een mooie aanvulling is voor jouw type fotografie en ontdek je in de praktijk waar je bij de aanschaf van je eigen statief op moet letten. Dankzij een statief kun je écht scherpe foto’s maken, reden genoeg om de aanschaf van dit soort fotoapparatuur te verantwoorden.
De belangrijkste fotografie tips voor beginners
Wil je meer handige tips voor beginners? Bekijk dan dit overzichtsartikel
