Sprekende portretten in de studio: zo krijg je het voor elkaar

22 maart 2021, 13:33

Portretfotografie is een van de populairste fotografische genres. Iedere fotograaf wil karaktervolle en sprekende portretten maken, maar dat is veel moeilijker dan je in eerste instantie zou denken. Het vereist een hoop verschillende vaardigheden, en niet alleen op puur fotografisch gebied. We leggen je uit wat de basis van een goed portret is en helpen je op weg met praktische tips.

Wat is een goed portret?

Een goed portret is veel meer dan een foto waarop toevallig een persoon afgebeeld staat. Technisch gesproken zou je dat misschien ook wel een portret kunnen noemen, maar als kritische fotografen willen we karakter, kracht en een verbinding zien in een portret. Afhankelijk van de sfeer en het doel van het portret kunnen ook emoties of beschrijvingen als melancholie, vrolijkheid, schaamte of trots in het spel zijn. Een portret is daardoor veel meer dan enkel de registratie van een persoon. Een goed portret vertelt een verhaal. Dat hoeft geen compleet levensverhaal te zijn, maar mag ook een subtiele hint zijn naar achterliggende emoties, context, verleden en heden.

Daarnaast is er nog het fotografische aspect: de esthetiek van het beeld. Als fotograaf wil je natuurlijk dat het beeld ook mooi is om te zien, onafhankelijk van het verhaal. Zoek altijd naar een balans, want zonder schoonheid en technische kwaliteiten is een ‘inhoudsvol’ portret niet sterk, en zonder inhoud is een technisch volmaakt portret evenmin overtuigend.

Licht en compositie

Goed gebruik van licht is in de fotografie ontzettend belangrijk. Voor een sprekend portret is dit zelfs van doorslaggevend belang. Licht zorgt voor spanning, focus, contrast en vorm. In een sprekend portret is eigenlijk altijd sprake van interessant en krachtig gebruik van licht, en wel op de juiste plek. Bij een portret zijn het gezicht en het lichaam van de geportretteerde doorgaans van groot belang in het beeld. Zorg daarom dat het licht dezelfde taal spreekt. Licht geeft focus en die focus hoort (meestal) op het gezicht van je model te liggen. Of het nu natuurlijk licht betreft of licht dat je uit een lamp of flitser tevoorschijn tovert, zorg dat het je verhaal versterkt.

Uiteraard is het ook belangrijk dat het licht uit de goede richting komt en op de juiste manier het gezicht en het lichaam van de geportretteerde raakt. Een en ander is een must voor een sprekend eindresultaat. De verlichting kan afgestemd worden op het soort portret, het doel en de smaak en wensen van jou als fotograaf en van de geportretteerde zelf.

Een mooi egaal en subtiel uitgelicht meisjesportret.

mieke1980.zoom.nl · Nikon D3200 · ISO 100 · F 11 · 1/125 SEC · 48 MM

Geen standaardrecept

Er is geen standaardrecept, want iedere situatie vraagt om een specifieke afstemming. Een glamourportret heeft meestal een egale en fraaie verlichting, maar een karaktervol portret van een oudere man behoeft weer een heel andere aanpak. Kijk daarom goed naar je eigen smaak en wensen, en zorg voor een overeenkomstige aanpak als het op lichtgebruik aankomt. Vaak gaat dit echter in zekere mate vanzelf en krijg je het goede licht bij toeval of door experiment tijdens de sessie in je schoot geworpen.

Het is echter noodzakelijk te begrijpen welke rol licht speelt in het gezicht en de weergave daarvan in de fotografie. De positie, hardheid en intensiteit van het licht zijn allemaal van belang en kunnen een portret maken of breken. Verkeerd gebruikt of geplaatst licht kan een portret afbreken en bijvoorbeeld onflatteus zijn voor je model. Kijk daarom goed naar beelden en portretten die je goed vindt en analyseer waar het licht vandaan komt en wat voor soort licht het betreft. Experimenteer vervolgens met dat licht en zorg dat je begrijpt hoe licht werkt en hoe je het eventueel kunt sturen of manipuleren. Dat kan eventueel met een reflectiescherm of door het toevoegen van extra kunstlicht in een opnamesituatie.

Wat je noemt een karakterplaat met een gedurfde compositie.

Veri Gutte, verigutte.zoom.nl · Canon 200D · ISO 100 · 1/1000 SEC · F en MM ontbreken

Compositie

Naast het juiste licht is ook de compositie een belangrijk onderdeel van een sprekend portret. Weet echter dat het vooral ook de combinatie tussen die twee onderdelen is die een portret écht laat spreken. Een goede compositie waarin je desondanks moet zoeken naar het gezicht of de geportretteerde geeft geen sprekend resultaat. Andersom ook niet: schitterend licht en een slechte compositie maakt dat je beeld alleen visueel aantrekkelijk is; qua verhaal en inhoud is er nog veel te winnen. Zorg dus voor een interessante compositie, waarbij je bijvoorbeeld rekening kunt houden met de gulden snede om de geportretteerde op een goede plaats in het beeld te positioneren. Goed licht zorgt ervoor dat die compositie extra wordt benadrukt. Resultaat: een sprekend totaalbeeld.

Schaduw

Schaduwen zijn een direct gevolg van licht, en daarom ook van groot belang in de fotografie. Bij portretfotografie spelen ze een grote rol, want schaduwen zorgen voor richting en vorm. Bij het afbeelden van een gezicht is het erg belangrijk de rol van schaduw en licht te kennen. Experimenteer hiermee, bijvoorbeeld met een pop of met een stuk fruit, en kijk hoe ronde vormen (zoals die in een gezicht) reageren op bepaalde vormen van licht en de schaduwen die daarvan het gevolg zijn.

Een portret maken met licht van de zijkant is bijvoorbeeld een uitdaging, door de schaduwen die zo’n lichtsituatie veroorzaakt aan één kant van het gezicht. Je model een klein stukje terugdraaien is in dat geval vaak een oplossing. Dit is één voorbeeld, maar wees je ervan bewust dat de positie van je model en de positie van het licht in balans moeten zijn, en dat kleine aanpassingen vaak een groot effect kunnen hebben.

Het licht en niet te vergeten de vele diepe schaduwen maken dit karakteristieke mannenportret tot een juweeltje.

Linda Celis, lindacelis02.zoom.nl · Canon 5D IV · Exif ontbreekt

Communicatie

Het maken van een sprekende portretfoto beslaat veel meer dan enkel fotografische aspecten. Het maken van een portret is immers een aangelegenheid waarbij je met een ander interacteert, net zoals in een gesprek, dans of relatie. Kortom: als de communicatie niet goed verloopt, kom je waarschijnlijk niet met een goed portret thuis. Al heb je de beste camera, het mooiste objectief en alle benodigde technische vaardigheden, als het tussen jou als fotograaf en de geportretteerde niet ‘klikt’, kom je nergens.

Probeer daarom een verbinding te maken met het model voor de camera. Als iemand zich op zijn of haar gemak voelt, krijg je pas de ‘echte’ persoon te zien. Praat, laat zien wie je bent en wat je doet en waarom. Zoek parallellen en zorg voor een ontspannen sfeer. Ga niet meteen fotograferen, maar ga in een gesprek op zoek naar verbinding. Zo’n gesprek geeft je ook de kans om te kijken hoe iemand zich gedraagt en hoe diegene beweegt en communiceert. Bestudeer diens persoonlijkheid, want zo kun je die kennis gebruiken in het portret. Beweegt iemand veel met zijn of haar handen, dan is het vreemd om zo iemand bij een portretsessie stokstijf te laten staan. Kijkt je model vaak vanuit zijn of haar ooghoeken of maakt hij of zij kenmerkende bewegingen, gebruik dat dan.

Goede portretten zijn maatwerk. De toevoeging van de handen geeft dit toch al sprekende portret extra kracht.

Mayera Heij, jeertje.zoom.nl · Sony A7 III · Exif ontbreekt

Praktische communicatie

Dan is er nog de praktische communicatie. In het geval van een geposeerd portret vertrouwt je model helemaal op jou als fotograaf. Onderschat dat niet. Zeg je niets, dan voelt dat vreemd en weet je model waarschijnlijk niet wat te doen of hoe te kijken. Geef daarom aanwijzingen en vertel altijd wat je gaat doen of van plan bent. Als je dichtbij komt, vertel dat vooraf even. Ga je een andere camerapositie proberen, laat dat dan even weten. Dat geeft je model een vertrouwd gevoel en laat zien dat je weet waar je mee bezig bent. Dat aspect mag niet onderschat worden, want onzekerheid bij de fotograaf zorgt voor onzekerheid bij het model. Zelfs al weet je niet precies wat je aan het doen bent (al kunnen we ons dat niet voorstellen), zorg dat je model dat niet in de gaten heeft. Communiceer duidelijk en vertel wat goed gaat en wat ‘werkt’. Geef altijd positieve feedback en géén negatieve kritiek zoals ‘dit lijkt nergens naar …’.

Aanwijzingen kun je eenvoudig en kort houden. Voor de blik en de positie van het hoofd kun je bijvoorbeeld vertrouwen op je eigen hand. Zeg bijvoorbeeld: ‘Kijk maar naar mijn hand en volg die met je blik.’ Zo kun je de positie van het hoofd en de kijkrichting van je model eenvoudig bepalen en bijsturen. Reageer altijd begrijpend en vriendelijk als je model de aanwijzingen niet helemaal begrijpt of verkeerd opvolgt. Het kan ook geen kwaad om je model te vragen hoe hij of zij normaal gesproken zou staan of kijken. Op die manier zorg je voor een natuurlijke houding, die ook voor de geportretteerde vertrouwd en comfortabel voelt. Een geforceerde houding voelt onnatuurlijk aan voor je model, en dat komt de foto natuurlijk niet ten goede.

Ook een zelfportret is natuurlijk een portret. Zoek altijd de spanning op, net zoals de maker van dit prachtige beeld.

Petra Mwaro-Jansen, pmwaro.zoom.nl · Canon 7D II · ISO 400 · F 16 · 1/125 SEC · 35 MM