Redactie Naar een goede portretfoto blijf je kijken. Maar veel portretten zijn het net niet. Waar zit ‘m dat in? Een minicursus techniek en psychologie voor portretfotografen.
Wil je alles leren over portretfotografie zoals belichting en instellingen, zowel binnen als buiten? Bekijk dan onze Cursus Binnen- en Buitenportretten (boek & online cursus)
Bij portretfotografie is het goed om een tweedeling te maken tussen je technische instellingen en de omgang met het model. Stel eerst sluitertijd, diafragma, verlichting en dergelijke in. Vertrouw op je instellingen en richt je aandacht dan op je model. Sommige fotografen blijven sleutelen aan licht en camera. Ze zijn zo druk bezig met hun camera dat ze het belangrijkste bijna zouden vergeten: de blik van de geportretteerde.
Meer leren?
Dit artikel is slechts een klein onderdeel van de uitgebreide fotografiecursussen die je kunt volgen op Zoom Academy. Bekijk het grote aanbod van online fotografiecursussen in de Zoom Academy en start direct met een Cursus Lightroom, Basiscursus Fotografie of een van de vele anderen!
Gemiddelde beoordeling: 8,5
“Erg tevreden. duidelijke uitleg en duidelijke video’s. Voordeel is ook dat je nog eens terug kan kijken. Ik kijk uit naar een volgende training.” – John R
Diafragma
We beginnen met het doornemen van de basisinstellingen: diafragma en licht. Het diafragma heeft invloed op de scherpte in je foto. Met een groot diafragma (kleine waarde, zo tussen F 2.8 en F 4) wordt de achtergrond vaag en komt je model mooi vrij van de achtergrond. Hierdoor stuur je het oog van de kijker naar wat echt belangrijk in de foto is: de persoon.
Licht
Een goed portret staat of valt met het juiste licht. Gebruik bij voorkeur zacht, diffuus licht. Zo voorkom je harde schaduwen die rimpels benadrukken en van de neus een slagschaduw maken. Zacht licht krijg je door je lichtbron groter of indirecter te maken. Een beproefde methode is het licht van de lamp of flitser via een muur of plafond te laten weerkaatsen. Je model wordt dan verlicht door een lichtvlek op de muur die veel groter is dan de lichtbron zelf. Gebruik een flitser los van de camera om het licht uit de juiste richting te laten komen. De flitser op de camera geeft vaak erg plat licht. Een flitser los van de camera, bijvoorbeeld 45 graden van links, zorgt ervoor dat de vormen in het gezicht beter te zien zijn. We noemen dit ook wel een plastische verlichting. Met deze manier van verlichten suggereer je diepte.
Pose
Laat het model verschillende poses uitproberen. Je kunt iemand natuurlijk recht voor de camera plaatsen, maar je krijgt meer dynamiek in de foto door het model bijvoorbeeld om te laten kijken. Let er wel op dat het model een natuurlijke houding aanneemt. Als iemand er ongemakkelijk bij zit, zie je dat onmiddellijk terug in de foto. Maak de pose dus niet te ingewikkeld.
Compositie
Veel algemene regels uit de compositieleer kun je ook toepassen op het portret. Zo kun je proberen een lijnenspel te vinden. In een gezicht zit vaak een driehoeksvorm die je kunt gebruiken, maar je kunt ook een diagonale lijn met de ogen proberen te vormen. Benut ook de ruimte om je model. In de foto links onderaan is het model aan de linkerkant van het beeld gezet, wat een mooie leegte aan de rechterkant oplevert. We noemen dit ook wel functionele leegte. Het scheefzetten van je camera bij een portret is een heikel punt. Grote kans dat het gekunsteld overkomt. Dan wordt het een beetje een trucje. Een scheve compositie werkt bij landschappen vaak beter. Gebruik dit bij portretten met de nodige voorzichtigheid.
Standpunt
De meeste foto’s schieten we vanuit hetzelfde standpunt: recht vooruit. Probeer ook hierin eens wat variatie aan te brengen. Een hoog of laag standpunt heeft gevolgen voor model en achtergrond. Vanuit een laag standpunt kijken we letterlijk tegen het model op. Bij een hoog perspectief kijken we op de persoon neer. Dit maakt de persoon kleiner. Bijkomend effect van een hoog of laag standpunt is een rustiger achtergrond. De grond en de lucht zijn vaak redelijk egale achtergronden en dus minder storend dan een bos of drukke winkelstraat.
Kijkrichting
Een model dat recht in de camera kijkt, zoekt contact met de kijker. Dit kan soms heel goed werken, maar is geen must. Welk verhaal wil je vertellen? Een model dat langs de camera kijkt, geeft je foto een heel andere uitstraling. Het schept een soort afstand tussen model en kijker. Door iemand omhoog te laten kijken, druk je weer iets anders uit. Iemand denkt na of kijkt verwachtingsvol de wereld in. Maak gebruik van de verschillende mogelijkheden.
Rust
Voor al deze elementen in een foto geldt dezelfde regel: maak er geen kermis van. Vooral bij de verlichting hebben sommige fotografen de neiging om door te schieten. Ze zetten dan negen flitsers uit verschillende hoeken neer, terwijl de meeste nauwelijks toegevoegde waarde hebben. Ook bij compositie kan het al snel te ver gaan. Het diafragma op F 1.4 kan heel mooi zijn, maar kan ook het model zo goed als onherkenbaar maken. Dat zal niet echt de bedoeling zijn.
Nabewerking
Waar veruit de meeste portretfoto’s verknald worden, is tijdens de nabewerking. Tegenwoordig is alles mogelijk, van softenen van de huid tot bijwerken van de make-up en alles daartussenin. Laat de nabewerking van een portret niet ontaarden in recht maken wat krom is. Probeer tijdens de opname al zoveel mogelijk zaken goed te krijgen, dan hoef je in de nabewerking bijna niets meer te doen. Ook hier geldt: less is more.
Keuzes
Voordat we komen bij die zo belangrijke blik van de geportretteerde, moet elke fotograaf vooraf een paar belangrijke keuzes maken. Zo is de keuze voor het juiste model al het halve werk en kun je veel problemen voorkomen wanneer je een goede locatie kiest. Verder kan het leuk zijn om een attribuut in een portret te gebruiken. Ondertussen denk je alvast na over de blik die het model straks moet hebben op de foto.
Model
Het belang van de modelkeuze wordt vaak onderschat. Het buurmeisje is een veelgekozen optie, maar niet altijd de juiste. Al is ze nog zo aardig en lief, bij een goed model komt meer kijken. Laat je niet sturen door praktische zaken. Dat het model om de hoek woont of zelf graag wil, hoeft voor jou geen argument te zijn. Belangrijk aan een model is dat er iets in moet zitten wat je aanspreekt.
Locatie
‘Het model wilde de foto in het park maken, dus dat heb ik maar gedaan.’ Dit is een veelgemaakte beginnersfout. Als regisseur van het beeld bepaal jij zelf de locatie. Een foto in het park van een stoere motorrijder kan het hele verhaal onderuithalen. Ga na waar het model het best tot z’n recht komt.
Context
Bij de foto is nog een tweede goede keuze gemaakt, namelijk de context. Dan hebben we het over de situatie waarin je het model plaatst. Dat kan zijn bij iemand thuis, op z’n werk of in de studio. Je kunt de context zelf in scène zetten door er attributen bij te halen. In het geval van Peter Paul Muller is dat een zwarte jas. De fotograaf leende de jas van een zakenman, omdat het model een kleurige jas aanhad. Door de context te veranderen, ontstaat een heel andere foto. Realiseer je wel dat attributen iets moeten toevoegen aan de foto.
Masker af
Een lachend model is vragen om problemen, want een lach is vaak een masker. Vergelijk het met een verkoper die met een grote glimlach vraagt: ‘Kan ik u helpen?’ De blik die daarbij hoort, wordt ook wel het bedrijfsgezicht of de mediablik genoemd. Als fotograaf wil je achter die façade kijken. Een portret wordt beter als de geportretteerde er als zichzelf op staat. Het masker moet af. Afhankelijk van je doel met de foto wil je een bepaalde blik in de ogen zien.
Psychologie
Dan rest de vraag: hoe gaan we die blik in de ogen brengen? Soms kijkt het model van zichzelf al zoals jij dat wilt en is sturen niet nodig. Vaker moet je als fotoregisseur bijsturen. Dan kun je gebruikmaken van psychologische prikkels, zoals een vraag of een opdracht. ‘Say cheese’ is veruit de bekendste opdracht. Feitelijk is dit meer een trucje om de mondhoeken omhoog te krijgen. ‘Kijk eens een beetje leeg’, is een beroemde opdracht die portretfotograaf Paul Huf aan zijn modellen meegaf. Hiermee ontlokte hij ze een bepaalde blik. Hij gaf zelfs een boek de titel mee van zijn favoriete psychologische prikkel: Leeg kijken. Wil je van een kind een bepaalde blik loskrijgen? Probeer het eens te laten nadenken over de volgende vakantie of vraag wat het wil van Sinterklaas. Dit levert mooie uitdrukkingen op. Oefen voordat je begint met fotograferen met dergelijke zinnen en zorg dat je er een paar standaard achter de hand hebt. Soms is het krijgen van de juiste blik ook een kwestie van afwachten en scherp zijn. De Franse fotograaf Henri Cartier-Bresson maakte daar in zijn tijd een ware sport van. Als de opname klaar was, ging hij een kop thee drinken met het model. Dat ontspande zich, opgelucht dat de shoot erop zat. Cartier-Bresson hield zijn camera dan onder tafel in de aanslag om aan het eind van de theesessie een onverwachte foto te maken. Uiteraard leverde dit vaak het mooiste beeld op.
Doen
Een portret maken vereist meer dan je misschien in eerste instantie zou denken. Hiervoor geldt zoals voor zoveel dingen: doen, doen, doen! Laat vooral ook anderen naar je werk kijken. Commentaar helpt je beslist verder in je ontwikkeling. Je bent pas volleerd portretfotograaf als je alle fouten een keer hebt gemaakt.
