Redactie door Vaans Ruijten
Bij veel vormen van fotografie is een statief bijna onontbeerlijk. Wil je een (nieuw) statief kopen, maar raak je in de wirwar van soorten, afmetingen en merken de weg kwijt? Heb je geen idee waar je op moet letten en wat écht belangrijk is? Deze checklist geeft het houvast dat je nodig hebt in de speurtocht naar jouw ideale steun en toeverlaat. Uiteraard komt ook de perfecte statiefkop aan bod.
Veel fotografen doen hun eerste statief sneller weer de deur uit dan hun eerste spiegelreflex. De opvolger voldoet al een stuk beter, en statief nummer drie gaat een leven lang mee. Maar of je nu aan je eerste of je ‘laatste’ statief toe bent, ook hier geldt dat goedkoop vaak duurkoop is en dat enige research vooraf zichzelf terugbetaalt.
Statieven: eigenschappen en aanschafcriteria
Stel jezelf allereerst de vraag waarvoor je het statief wilt gebruiken. Ben je gespecialiseerd in macro-opnamen en lukt dat niet zonder een steuntje, of is de scherpte van jouw actiefoto’s voor verbetering vatbaar? Sta je in de natuur vaak met lamme armen te wachten totdat die mooie fazant het luchtruim kiest? Als je weet waarvoor je het statief nodig hebt, is het makkelijker kiezen.
De volgende vraag is welke eigenschappen van een statief voor jou belangrijk zijn. Alleen jijzelf kunt deze vraag beantwoorden. Loop daarbij langs de volgende criteria:
• Het gewicht. Neem jij je camera en statief graag mee tijdens een lange wandeling? Of ben je een echte globetrotter, en zoek je een statief dat mee kan op reis? In zulke gevallen kan een zwaar statief letterlijk een behoorlijke belasting zijn.
• De maximale hoogte. Als je regelmatig urenlang achter je statief op wacht staat totdat die ijsvogel eindelijk z’n opwachting maakt, is een comfortabele houding met de camera op ooghoogte geen overbodige luxe.
• Vergeet ook de minimale hoogte niet als je vaak op je knieën zit om laag-bij-de-grondse bewoners van het dierenrijk te vereeuwigen of graag beelden vanuit een extreem laag standpunt schiet.
• Het draagvermogen. Gebruik je een compactcamera of lichtgewicht spiegelreflex? Of heb je een joekel van een lens waar je camera aan hangt? In het laatste geval moet je statief die last kunnen torsen, óók wanneer het waait.
• De ingeschoven lengte. Als je het statief vaak meeneemt op reis, is een ingeschoven statief van een meter lang niet zo handig.
• Het aantal secties. Staat jouw ideale statief rotsvast onder de meest extreme omstandigheden? Aandachtspunten zijn het aantal secties (schuifdelen) en de dikte van de poten. Minder secties betekent dikkere poten, dus meer stabiliteit.
• Tot slot de finish. Als je schuwe diersoorten fotografeert, is een uitvoering in glimmend aluminium geen aanrader. Sommige modellen zijn ook leverbaar in matzwart of donkergroen; bij andere kun je de poten camoufleren met speciale hoezen.
De meeste fabrikanten vermelden de bovengenoemde eigenschappen op hun website. Hoe een statief scoort qua stabiliteit en demping, valt echter lastig uit de specificaties af te lezen. Een stabiele driepoot waait niet om bij een ferme wind, en buigt niet door als er meer druk op wordt uitgeoefend. Een goede demping betekent dat eventuele trillingen snel worden opgevangen. Deze twee eigenschappen van een statief zijn slechts bij benadering af te leiden uit gewicht, draagvermogen, aantal secties en het gebruikte materiaal.
Naast meetbare eigenschappen zoals hoogte en gewicht zijn er eigenschappen die niet in getallen uit te drukken zijn, te weten kwaliteit en duurzaamheid. Die zijn bij aankoop moeilijk te beoordelen: zoiets bewijst zich pas in de harde praktijk. Je kunt wel een indruk krijgen door goed te kijken naar de afwerking. Als die niet optimaal is, kan dat erop wijzen dat de fabrikant het in andere opzichten ook niet zo nauw neemt.
Welk statief past het beste bij jou?
Er zijn verschillende soorten statieven, elk met hun eigen gebruiksmogelijkheden. Het bekendste statief is de klassieke driepoot (Engels: ’tripod’). Dit is de meest stabiele variant, die ook het meest universeel inzetbaar is. Daar staat tegenover dat zo’n driepoot de fotograaf beperkt in z’n mobiliteit. Een variant op de driepoot is het reisstatief. Door zijn compacte vorm en lage gewicht ideaal om mee op reis te nemen. Nadeel van een dergelijk statief is dat het vaak een lage werkhoogte heeft, en niet echt uitblinkt qua stabiliteit.
Ook het zogenaamde tafelstatief is licht en handzaam. Zo’n tafelstatief wordt meestal onder een compactcamera gebruikt, maar er zijn ook exemplaren die een spiegelreflex kunnen dragen. Je hebt vaak iets nodig waar je het tafelstatief op kunt zetten, al hoeft dat niet per se een tafel te zijn. Tafelstatieven kunnen ook uitstekend dienstdoen als een stevige voet voor een losse flitser.
Een ander bekend statief is het eenbeenstatief (‘monopod’). Dit statief is vooral geliefd bij sportfotografen. Met zo’n eenbenig steuntje is een snelle actie gemakkelijker te volgen met de camera. Een monopod blijft niet uit zichzelf overeind, en is evenmin geschikt voor het fotograferen met extreem lange sluitertijden. Wel is zo’n monopod heel handig om de camera een stuk omhoog te houden voor bijzondere standpunten.
Tot slot is er de Gorillapod: het buigzame steuntje. Een klein, licht en flexibel statief waarvan de poten in elke stand te buigen zijn, waardoor het op vrijwel iedere ondergrond kan worden gebruikt. Het oermodel was bestemd voor compactcamera’s, maar er zijn nu ook uitvoeringen waar je met een gerust hart een uit de kluiten gewassen spiegelreflexcamera op kunt schroeven. Gorillapods kunnen zonder statiefkop worden gebruikt, maar met een kop is het makkelijker om de camera in de juiste positie te zetten.
De bekendste merken op een rijtje:
Gitzo – www.gitzo.com
Manfrotto – www.manfrotto.com
Benro – www.benro.nl
Redged – www.redged.nl
Vanguard – www.vanguardgb.com
Velbon – www.velbon.co.uk
Berlebach – www.berlebach.de
Giotto – www.giottos.com
Hama – www.hama.co.uk
Prioriteiten stellen en knopen doorhakken
De kans is groot dat jij álle eerdergenoemde eigenschappen belangrijk vindt. Allemaal éven belangrijk … Het leuke is dat er statieven worden gemaakt die aan bijna al deze eisen voldoen. Hou er wel rekening mee dat zo’n ideaal statief (inclusief bijpassende kop) een dikke duizend euro kan kosten. En dat maakt jouw ideale statief opeens weer een stuk minder ideaal … Vooral de combinatie van een laag gewicht met een hoge stabiliteit betekent een stevige aanslag op je portemonnee. Wil je minder betalen? Dan zul je genoegen moeten nemen met ofwel meer gewicht, ofwel minder stabiliteit.
Tenzij je miljonair bent, zul je dus prioriteiten moeten stellen. Welke wensen zijn het belangrijkst en welke leggen minder gewicht in de schaal? Die vraag zul je zelf moeten beantwoorden, zodat je gericht kunt zoeken in het woud van verschillende statieven. Zodra je alles op een rijtje hebt, kan een winkelier een goed advies geven. Maar wil je liever eerst zelf rondneuzen in de winkel of op internet, dan komen de volgende vuistregels van pas:
• Maximale hoogte: neem je eigen lichaamslengte als uitgangspunt. Trek daar 20 centimeter van af, aangezien je ogen niet boven op je hoofd zitten en niemand kaarsrecht achter een statief staat. Trek van de overgebleven lengte ook de hoogte van de camera af, en vergeet daarbij een eventuele batterijgrip niet. Trek tot slot van de resterende lengte de hoogte van de statiefkop af. Het aantal centimeters dat overblijft, is de hoogte van een statief waarmee je kunt werken zonder te hoeven bukken. Idealiter haalt het statief die hoogte zónder dat de middenkolom uitgeschoven is. Met de middenkolom omhoog wordt een statief namelijk minder stabiel. Veel fabrikanten vermelden de maximale hoogte zowel mét als zónder uitgeschoven middenkolom. Als er maar één waarde wordt aangegeven, is dat waarschijnlijk de hoogte met uitgeschoven kolom.
• Draagvermogen: een goede vuistregel bij het berekenen van het benodigde draagvermogen is het totale gewicht van je apparatuur (camera, zwaarste lens, grip en batterijen) vermenigvuldigd met een factor drie. Heb je geen weegschaal in huis, dan kun je het gewicht van een onderdeel altijd opzoeken in de gebruiksaanwijzing of op de website van de fabrikant. Bedenk dat een goed statief jarenlang mee kan gaan. Het kan dus slim zijn om een extra marge in de berekening in te bouwen voor eventuele upgradeplannen.
• Materiaal. Elk materiaal heeft specifieke eigenschappen die bepalend zijn voor gewicht, stabiliteit, demping en prijs.
• Gewicht. Een halve kilo verschil tussen twee statieven lijkt misschien niet veel, maar nadat je het zwaarste statief een hele dag hebt meegezeuld, denk je daar vast anders over … Het is overigens niet alleen het gewicht van het ‘kale’ statief waar je rekening mee moet houden. Vergeet ook het extra gewicht van de statiefkop niet.
Statiefkoppen
Tussen statief en camera bevindt zich de statiefkop. Deze statiefkop krijgt vaak te weinig aandacht bij de aanschaf van een statief. De bijdrage van statiefpoten aan de kwaliteit van het beeld is beperkt: hun enige taak is het onderdrukken van trillingsonscherpte. Voor een scherpe foto is een solide statiefkop eveneens onontbeerlijk. Bovendien speelt de kop bij de exacte bepaling van uitsnede en compositie een essentiële rol. Enerzijds moet je zo’n kop tot op de graad en millimeter nauwkeurig kunnen verstellen; anderzijds moet je die instelling weer in een handomdraai kunnen veranderen wanneer dat nodig is. Eigenlijk zou je daarom eerst een statiefkop moeten kiezen en daar een bijpassend statief onder moeten schroeven.
Welke soorten statiefkoppen zijn er?
Het balhoofd is zonder meer de bekendste en meest gekochte statiefkop. Een balhoofd neemt weinig ruimte in beslag en aangezien het met behulp van één hendel of knop in alle richtingen verstelbaar is, is de bediening heel gemakkelijk.
Een driewegkop of panoramakop – niet te verwarren met een panoramakop voor 360 graden fotografie – heeft drie assen (verticaal, horizontaal en kantelen). Voor elke as is er een aparte knop of hendel om de stand van de camera te bepalen en vast te zetten. Het voordeel van een driewegkop is dat je de camera slechts in één richting tegelijk kunt laten bewegen, bijvoorbeeld alleen horizontaal. Het nadeel is dat je bijna altijd twee hendels of knoppen nodig hebt om de positie van de camera te veranderen. Dat is onhandig wanneer je snel moet werken. Een monopod kan worden gebruikt zonder statiefkop. Maar met een kop heb je meer flexibiliteit, en de camera is ook makkelijker te verwijderen. Hiervoor kan een speciale monopod-kop worden gebruikt. Deze kop heeft twee assen en is daarmee in te stellen in twee richtingen (verticaal en horizontaal). Zit er al een demontabele statiefkop op je driepoot, dan kun je deze ook gebruiken op een monopod. Voor liefhebbers van lange teletoeters is er de ‘Gimbal-kop’. Deze heeft een speciale constructie, waardoor zware telelenzen altijd rond hun zwaartepunt draaien. Het voordeel van een Gimbal-kop is dat gewichtige camera/lenscombinaties gemakkelijk hanteerbaar zijn.
Statiefkoppen: eigenschappen en aanschafcriteria
• Het draagvermogen is misschien wel de belangrijkste eigenschap van een kop. Niet alleen omdat het aangeeft welk gewicht een kop kan dragen. Een kop met een hoog draagvermogen heeft vaak een dikkere kogel, en is daardoor gemakkelijker én nauwkeuriger in te stellen. Als we de fabrikanten mogen geloven, hebben zelfs de kleinste koppen een draagvermogen van 4 kilo. Dat kunnen ze in principe ook wel hebben, maar waarschijnlijk alleen met de camera in de landschapsstand (horizontaal), waarbij het gewicht precies midden op de kop rust. En daarna vooral niet meer met de camera bewegen … Als de camera in de portretstand (verticaal) staat, of het gewicht van camera en lens zit niet exact boven het midden van de kop, dan wordt het een heel ander verhaal. Zeker als je ook nog een beetje wilt manoeuvreren met camera en lens. Bij het selecteren van een kop is dezelfde vuistregel van toepassing als bij de poten: driemaal het totaalgewicht van de te dragen apparatuur.
• Hoogte. De hoogte van de kop bepaalt samen met de hoogte van het statief hoe hoog de camera komt. Een hoge kop is dan in het voordeel, maar neemt ook meer ruimte in.
• Gewicht. Hier is het net als bij het statief: een laag gewicht is prettig als je er lang mee moet sjouwen. Een goede stabiliteit, demping en instelnauwkeurigheid gaan echter vaak gepaard met een hoog gewicht.
• De duurdere balhoofden hebben één of meerdere knoppen waarmee de bewegingsvrijheid van de bal instelbaar is. Dit wordt aangeduid met de term ’tension control’ of ‘drag control’. Met deze knoppen bepaal je of de beweging van de bal stroef of licht gaat, en kun je de weerstand van de kop nauwkeurig afstemmen op het gewicht van camera en lens. Als deze weerstand goed is ingesteld, is de camera met één vinger in de juiste positie te zetten en zal deze na loslaten niet meer bewegen.
Goedkoop en duurkoop
De prijzen van de verschillende merken en modellen lopen sterk uiteen. Voor een aluminium statief met een maximale hoogte van ongeveer 1 meter 70 kunnen de prijzen inclusief kop variëren van 100 tot meer dan 400 euro. In het topsegment moet je niet vreemd opkijken van een bedrag waar je ook vijf spiegelreflexcamera’s voor zou kunnen kopen. Vergelijk de prijsverschillen bij statieven maar met die bij auto’s. Een Fiat Panda brengt iemand van A naar B; een grote Mercedes ook. Maak je één keer per week een ritje naar de buurtsuper? Of leg je iedere dag honderden kilometers af? Wees echter op je hoede voor misplaatste zuinigheid. Van een statief dat bij jou past, heb je vele jaren plezier. Een statief dat niet aan jouw eisen voldoet, zul je daarentegen snel willen vervangen. Na het lezen van deze checklist weet je in ieder geval waar je op moet letten, zodat je minder kans op een miskoop loopt.
Praktijktips
• Heb je niet de gehele hoogte van het statief nodig, of wil je de maximale stabiliteit uit je statief halen? Schuif dan zo veel mogelijk delen van de poten in (te beginnen bij de dunne onderste delen) en laat de middenkolom helemaal zakken. Voor extra stabiliteit kun je ook gewicht aan de speciaal daarvoor bestemde haak hangen, bijvoorbeeld je cameratas. Zorg ervoor dat de statiefpoten zo ver mogelijk uit elkaar staan.
• Als je een camera of objectief gebruikt met ingebouwde beeldstabilisatie, controleer dan in de handleiding of je deze moet uitzetten terwijl je een statief gebruikt. Vooral de iets oudere types stabilisatoren geven ongewenste effecten bij gebruik in combinatie met een statief.
• Bij grotere lenzen wordt vaak een zogenaamde lensgondel geleverd; anders is deze vaak apart te bestellen. Monteer camera en lens bij voorkeur op het statief via deze lensgondel: dan is het gewicht beter verdeeld.
• Statiefpoten met draaikoppelingen zijn sneller en nauwkeuriger op te zetten dan statiefpoten met clipsluitingen, maar je kunt aan draaikoppelingen niet zien of ze goed zijn aangedraaid. Controleer dit dus voordat je de camera op het statief zet. Als de draaisluitingen niet goed zijn aangedraaid, kunnen de poten inschuiven en kan het statief omvallen.
• Statieven zijn soms lomp en groot, en kunnen bij een botsing je medemens flink bezeren. Houd op plekken waar veel mensen zijn rekening met eventuele uitstekende delen, zeker indien je het statief aan een rugzak hebt vastgemaakt.
• In sommige gebouwen – vooral gebouwen waar veel toeristen komen – is het niet toegestaan om een statief mee naar binnen te nemen. Controleer vooraf of je een statief mag gebruiken. Als dit is toegestaan, moet je zorgen dat je er geen andere bezoekers mee hindert, zodat ook de volgende fotograaf nog met een statief naar binnen mag.
• Bij een vliegreis is het meestal geen probleem om een statief mee te nemen als handbagage, maar je bent hierbij afhankelijk van de persoon die je controleert. Wil je geen risico nemen, draai dan de statiefkop eraf en stop het statief in een koffer. Het liefst tussen kleren, zodat het een beetje beschermd is tegen met bagage jonglerend grondpersoneel.
